Słowa kluczowe
deficyty w komunikacji społecznej
Jak cytować
Abstrakt
Spektrum autyzmu charakteryzuje się między innymi deficytami zdolności do inicjowania i podtrzymywania wzajemnych interakcji społecznych i komunikacji społecznej. Rozwój kompetencji komunikacyjnych dziecka ze spektrum autyzmu jest kluczowy, ponieważ przeciwdziała pojawieniu się lub zmniejsza intensywność i częstość zachowań uciążliwych czy agresywnych. Ponadto brak możliwości rozwoju komunikacji we wczesnym dzieciństwie niesie poważne ryzyko zaburzeń w dorosłości. Artykuł jest poświęcony kilku wybranym, opartym na dowodach naukowych, aktualnie stosowanych w Polsce, metodom diagnozy i terapii. Najpowszechniej używanymi instrumentami do postawienia diagnozy zaburzenia ze spektrum autyzmu stanowią narzędzia ADOS-2 (wystandaryzowany „Protokół obserwacji do diagnozowania zaburzeń ze spektrum autyzmu – druga edycja”) i ADI-R (kompleksowy, wystandaryzowany i częściowo ustrukturyzowany „Wywiad do Diagnozy Autyzmu – Wersja zrewidowana”). W Polsce do postawienia diagnozy funkcjonalnej wykorzystywany jest Profil Psychoedukacyjny PEP-3-PL. Do najlepiej przebadanych naukowo i skutecznych metod terapii w zakresie komunikacji dziecka autystycznego należą m.in. PECS (Picture Exchange Communication System) oraz ESDM (The Early Start Denver Model). Ważna jest świadomość różnej jakości podejść diagnostyczno-terapeutycznych oraz samych działań profesjonalistów. Najistotniejsze jednak jest to, aby odpowiednio zdiagnozować możliwości i potrzeby dziecka autystycznego i możliwie jak najwcześniej wprowadzać oddziaływania edukacyjno-terapeutyczne w zakresie komunikacji.
Bibliografia
Błeszyński, J.J. (2009). Czy echolalia w autyzmie jest problemem komunikacyjnym? W: B. Winczura (red.), Autyzm. Na granicy zrozumienia (s. 101–108). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Błeszyński, J.J. (1998). Mowa i język dzieci z autyzmem. Wybrane zagadnienia. Słupsk: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Słupsku.
Błeszyński, J.J. i Bobkowcz, L. (1997). Echolalia jako jedna ze specyficznych cech mowy dziecka autystycznego. Psychologia Wychowawcza, 3, 251–257.
Bobkowicz-Lewartowska, L. (2000). Autyzm dziecięcy. Zagadnienia diagnozy i terapii. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Cempa-Włodarczyk, K. (2016). Echolalia: zabawa słowem czy zaburzenie mowy? (na przykładzie zachowań językowych autystycznej dziewczynki). Słowo. Studia językoznawcze, 7. DOI: 10.15584/slowo.2016.7.12.
Chojnicka, I., de Ines, M. i Kwasiborska-Dudek, J. (2020). Zaburzenia ze spektrum autyzmu – kryteria diagnostyczne, uwarunkowania genetyczne i neurobiologiczne. W: J. Kwasiborska-Dudek i D. Emiluta-Rozya (red.), Diagnoza i terapia logopedyczna małego dziecka z zaburzeniem ze spektrum autyzmu (ASD) (s. 15–32). Gdańsk: Harmonia Universalis.
Chojnicka, I. i Płoski, R. (2012a). Polska wersja narzędzia obserwacyjnego do diagnozowania autyzmu ADOS. Psychiatria Polska, XLVI(5), 781–789.
Chojnicka, I. i Płoski, R. (2012b). Polska wersja wywiadu do diagnozowania autyzmu ADI-R (Autism Diagnostic Interview – Revised). Psychiatria Polska, XLVI(2), 249–259.
Howlin, P., Savage, S., Moss, P., Tempier, A. i Rutter, M. (2014). Cognitive and language skills in adults with autism: a 40-year follow-up. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 55(1), 49–58.
ICD-11. https://icd.who.int/browse11/l-m/en#/http%3a%2f%2fid.who.int%2ficd%2fentity%2f437815624 [dostęp: 13.04.2023].
Information Autism. https://www.informationautism.org/autism-interventions/our-evaluations-interventions [dostęp: 13.04.2023].
Kotlicka-Antczak, M. (2010). Autyzm? Nie tylko dziecięcy – zaburzenia autystyczne w okresie adolescencji i wczesnej dorosłości. W: T. Pietras, A. Wituska i P. Gałecki (red.), Autyzm – epidemiologia, diagnoza i terapia (s. 143–166). Wrocław: Wydawnictwo Continuo.
Leopold, M.A. (2001). Rozumienie pojęcia kompetencja emocjonalna. Polskie Forum Psychologiczne, 1(6), 2, 155–182.
Lord, C., Rutter, M., DiLavore, P.C., Risi, S., Gotham, K., Bishop, S.L., Luyster, R.J. i Guthrie, W. (2017). Podręcznik ADOS-2 (Autism Diagnostic Observation Schedule, Second Edition), polska adaptacja I. Chojnicka, E. Pisula. Hogrefe.
Nęcki, Z. (1992). Komunikowanie interpersonalne. Wrocław–Warszawa–Kraków: Ossolineum.
PEP-3-PL. https://www.pep3.pl/opis-testu [dostęp: 13.04.2023].
Pisula, E. (2012). Autyzm. Od badań mózgu do praktyki psychologicznej. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Pisula E. (2019). PEP-3-PL. Profil Psychoedukacyjny. Wydanie 3 – Wersja polska. Podręcznik diagnosty. Warszawa: EduProf.
Pracownia Testów Psychologicznych. https://www.practest.com.pl/kontakt [dostęp: 13.04.2023].
Przybyla, O. (2016). Zaburzenie rozwoju koordynacji – dyspraksja. Przegląd badań. Logopedia Silesiana, 5, 227–248.
Rogers, S.J., Dawson, G. i Vismara, L.A., (2015). Metoda wczesnego startu dla dziecka z autyzmem (ESDM). Jak wykorzystywać codzienne aktywności, aby pomóc dzieciom tworzyć więzi, komunikować się i uczyć. Tłum. A. Owsiak. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Rogers, S.J., Estes, A., Lord, C., Vismara, L.A., Winter, J., Fitzpatrick, A., Guo, M. i Dawson, G. (2012). Effects of a Brief Early Start Denver model (ESDM)-based Parent Intervention on Toddlers at Risk for Autism Spectrum Disorders: A Randomized Controlled Trial. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 51(10), 1052–1065. DOI: 10.1016/j.jaac.2012.08.003.
Rynkiewicz, A., King, B., Kalisz, K., Słopień, A., Janas-Kozik, M. i Łucka, I. (2018). Kompetentni użytkownicy i standardy użytkowania wywiadu do diagnozowania autyzmu ADI-R (Autism Diagnostic Interview – Revised) oraz protokołu obserwacji do diagnozowania zaburzeń ze spektrum autyzmu ADOS-2 (Autism Diagnostic Observation Schedule, Second Edition). Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 18(4), 399–404. DOI: 10.15557/PiPK.2018.0047.
Simon-Baron, C., Leslie, A.M. i Frith, U. (1985). Does the autistic child have a “theory of mind”? Cognition, 21(1), 37–46.
Skudrzykowa, A. i Urban, K. (2000). Mały słownik terminów z zakresu socjolingwistyki i pragmatyki językowej. Warszawa: Spółka Wydawniczo-Księgarska.
Doroszewski, W. (red.). Kompetencja. https://sjp.pwn.pl/doroszewski/kompetencja; 5441246.html [dostęp: 21.03.2023].
Wardyn, M. i Gałkowski, T. (2002). Echolalia u dzieci z autyzmem i jej rozwojowe uwarunkowania. Audiofonologia, t. XXI. Gdańsk: Specjalny Ośrodek Szkolno-Terapeutyczny dla Dzieci i Młodzieży z Autyzmem, Warszawa: Uniwersytet Warszawski.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2023 Konteksty Pedagogiczne