Tom 1 Nr 2 (2014)

Słowo wstępne

„[…] użycie języka stworzyło współczesnego człowieka. Kompetencja czysto językowa dzięki regułom składni i związanej z nią dwuklasowości reprezentacji umysłowych wzbogaciły człowieka o nowe możliwości poznawcze. Jednakże dopiero dzięki włączeniu się kompetencji komunikacyjnej jesteśmy zdolni gromadzić wyniki tego poznania [...]”1 .

Jednym z najważniejszych obszarów ludzkiego życia, gwarantującym indywidualny rozwój każdej jednostki, a także grup społecznych, jest edukacja. Współcześnie jej zasięg znacznie wykracza poza instytucje, np. przedszkole, szkołę, ponieważ działania edukacyjne wypełniają wiele przestrzeni życia społecznego i mają zróżnicowany charakter. Dynamika procesów zachodzących we współczesnym świecie pociąga zatem za sobą konieczność stawiania pytań i podejmowania pogłębionych refleksji nad kształtem edukacji dziecka w różnych środowiskach wychowawczych. W związku z tym odmienny od dotychczasowego staje się kontekst edukacji. Takie procesy, jak np. ponowoczesność, konsumpcjonizm czy globalizacja oraz przemiany życia społecznego, określają nowe wymagania, potrzeby i możliwości w zakresie kształcenia i wychowania najmłodszego pokolenia. W tym kontekście pojawia się konieczność podejmowania rozważań i dyskusji nad uwarunkowaniami procesu edukacji i poszukiwaniem optymalnych rozwiązań problemów w przebiegu procesów kształcenia, wychowania i opieki nad dziećmi.

Proces edukacyjny w znacznej mierze dokonuje się za pośrednictwem aktów komunikacji. Komunikacja jest zjawiskiem o charakterze uniwersalnym, a jej wszechobecność jest przyczynkiem do kształtowania się rozmaitych form. Można powiedzieć, że komunikowanie się, zgodnie z etymologią słowa „komunikować”, które pochodzi od łacińskiego słowa communico, communicare, oznaczającego nic innego jak „czynić wspólnym”, „połączyć”, „udzielić komuś wiadomości”, „naradzać się”3 , jest podstawą interakcji międzyludzkich i ma charakter sprzężenia zwrotnego, polegającego na wzajemnej wymianie informacji przez partnerów interakcji, oraz jest procesem mającym ciągłość i trwającym w czasie. Często podkreśla się społeczny charakter komunikacji oraz jej rolę w tworzeniu wspólnego systemu społecznego4 . Jedną z cech procesu komunikowania się jest złożoność, zdeterminowana przez jego strukturę, funkcje i język jako podstawowy środek i narzędzie komunikacji edukacyjnej. Język rozumiany jako społeczny, a zarazem naturalny system znaków dźwiękowych oraz reguł łączenia tych znaków wyznacza sposób posługiwania się nimi i nie stanowi przypadkowego ich zbioru. Charakteryzuje się strukturą wyznaczającą relacje pomiędzy elementami systemu, czyli znakami językowymi. System ten jest tworem społecznym, tzn. jest wspólny większym lub mniejszym społecznościom ludzkim, stanowi ważny element ich kultury i przyswajany jest w procesie socjalizacji jednostki ludzkiej5 . Takie rozumienie języka stanowi punkt wyjścia i analizowania licznych problemów, m.in. socjolingwistycznych, psycholingwistycznych, neurolingwistycznych, filozoficznych, metodologicznych i pedagogicznych. Główne kierunki dociekań podejmowane nad językiem w ramach wymienionych dyscyplin to przede wszystkim: struktura i funkcje języka, procesy tworzenia, użytkowania i rozumienia języka oraz reguły rządzące tymi procesami. Język jest jednym z podstawowych narzędzi edukacji, ale także i jej przedmiotem.

Drugi numer czasopisma „Konteksty Pedagogiczne” stanowi swoiste forum wymiany myśli oraz upowszechniania dorobku i doświadczeń naukowych i metodycznych autorów tekstów zajmujących się problematyką języka i komunikacji w edukacji. Podjęte w niniejszym numerze zagadnienia tworzą swoistą intelektualną przestrzeń, w której obrębie dochodzi do zetknięcia się różnych perspektyw naukowego oglądu odnoszącego się do tego, co dzieje się na linii KOMUNIKACJA – JĘZYK – EDUKACJA. Interdyscyplinarność w badaniu tak złożonych struktur poznawczych jak edukacja i język staje się dzisiaj koniecznością. Za sprawą zachowań komunikacyjnych dochodzi bowiem do przekazu i odbioru treści, jak i ustalenia wzajemnych relacji między nauczycielem, uczniami i ich rodzicami. Relacje te stanowią o jakości i przebiegu procesu kształcenia i wychowania. Zaprezentowane w tekstach podejścia teoretyczne i rozwiązania metodyczne ukazują szerokie spectrum zagadnień dotyczących komunikacji językowej, niejęzykowej i mieszanej w kontekście kompetencji nauczyciela pracującego z dziećmi, w tym także z dziećmi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Proces komunikowania się może przebiegać na różnych poziomach i z wykorzystaniem różnych narzędzi, w zależności od intencji nauczyciela i kompetencji komunikacyjnych ucznia. Celem publikacji tekstów zamieszczonych w niniejszym numerze czasopisma jest pogłębienie refleksji nad funkcjami i rolą komunikacyjną języka w edukacji, zdynamizowanie interdyscyplinarnych badań naukowych i praktyk sprofilowanych na edukację językową oraz poznanie mechanizmów i uwarunkowań skutecznej komunikacji za pośrednictwem języka na linii dziecko/uczeń–szkoła–rodzina. Pragnę podziękować wszystkim autorom tekstów zamieszczonych w niniejszym numerze czasopisma za to, że podjęli się próby zmierzenia się z jakże szerokim obszarem badawczym, jakim są komunikacja i język w edukacji.

Ewa Kochanowska