Tom 2 Nr 13 (2019)

Najnowszy numer czasopisma został poświęcony problematyce inkluzji oraz zagadnieniom jej towarzyszącym, które obecnie stanowią obszar ważnych dyskusji podejmowanych przez różne środowiska. Inkluzja stanowi bowiem warunek integracji społecznej, opiera się na przekonaniu, że każdy człowiek ma prawo do współtworzenia życia społecznego i udziału w nim, oraz na działaniach służących realizacji tej idei. Najistotniejsze jest przyjęcie jednostki do grupy społecznej, co powinno być podyktowane chęcią inicjowania i kształtowania kontaktów, a tym samym „zaistnienia społecznego”, z jednoczesną możliwością wchodzenia w relacje społeczne, gdyż „Umiejętność radzenia sobie w sytuacjach życiowych jest kompetencją społeczną, w którą człowiek wzrasta i nabywa jej w procesie gromadzenia doświadczeń w różnych sytuacjach i środowiskach społecznych. Efekty będą zależały od wielu warunków, między innymi od kompetencji osób, z którymi się stykamy” (Chrzanowska, 2015, s. 127). Dlatego aby osoba (każda) mogła prawidłowo funkcjonować w grupie społecznej, grupa musi poznać daną osobę – jej możliwości oraz ewentualne ograniczenia. Jednak poznanie to nie może być poznaniem przez pryzmat cech negatywnych, lecz poznaniem cech, w tym niepełnosprawności jako cechy jednej z wielu
Takie spojrzenie na osobę – także niepełnosprawną – jest niezbędne w procesie kształtowania i doskonalenia jej samodzielności oraz samostanowienia o sobie, co z kolei pozwala budować jej poczucie własnej wartości oraz umożliwia bycie sobą. „Dążąc do tego, by nasze społeczeństwo było humanitarne i sprawiedliwe, musimy zawsze zachować szacunek dla każdego człowieka. Oznacza to, że na każdego musimy patrzeć jak na istotę jedyną, niepowtarzalną, z właściwymi jej potrzebami i starać się je zaspokajać najlepiej jak potrafimy (…)” (Davis, 2000, s. 122).
Problematykę opublikowanych w tym numerze czasopisma naukowego artykułów możemy ulokować w dwóch obszarach: pierwszym, bezpośrednio odnoszącym się do procesu inkluzji oraz drugim, nawiązującym do projakościowych działań, które wpisują się w kontekst inkluzyjności osadzony w różnych środowiskach wychowawczych i edukacyjnych.
Do pierwszego obszaru odnoszą się artykuły na temat edukacji włączającej w aspekcie postulowanych założeń i zakładanych efektów oraz unormowań prawnych. Zaprezentowano tu argumenty przemawiające za wdrażaniem edukacji włączającej oraz czynniki stanowiące barierę w działaniach na rzecz praktycznej realizacji idei edukacji inkluzyjnej w Polsce (Marzenna Zaorska, Adam Zaorski). Odniesiono się do dwóch istotnych kwestii – pierwsza wiąże się z koniecznością takiego zracjonalizowania wsparcia osób z niepełnosprawnością intelektualną, aby przez elastyczność i personalizację działań edukacyjnych i rehabilitacyjnych umożliwić im niezależne życie. Druga dotyczy dostrzegania i ujmowania intelektualnego potencjału osób z niepełnosprawnością intelektualną jako bardziej korzystnego dla ich rozwoju i społecznej inkluzji (Zdzisława Janiszewska-Nieścioruk, Julia Nieścioruk). Kolejny tekst stanowi prezentację wyników badań dotyczących umiejętności udzielania odpowiedzi na pytania oraz wykonywania poleceń kierowanych do wszystkich uczniów w klasie, w której uczą się uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim. Przedstawione wyniki są fragmentem szerszego projektu badawczego związanego z sytuacją edukacyjną grupy uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w szkole ogólnodostępnej (Zenon Gajdzica). Następny artykuł przedstawia podstawowe założenia diagnozy pozytywnej wykorzystywanej w pracy z osobami niepełnosprawnymi. Wśród najważniejszych czynników warunkujących efektywność procesu wspierania rozwoju osób niepełnosprawnych wymieniono proces diagnozy, który stanowi ważny element integrowania osób niepełnosprawnych ze światem społecznym oraz pokonywania problemów rozwojowych wynikających z niepełnosprawności (Ewa Wysocka).
W drugi obszar poruszanej w tym numerze czasopisma problematyki wpisują się artykuły prezentujące badania dotyczące deklaratywnych źródeł nauczycielskiej wiedzy i umiejętności w zakresie diagnozy i terapii oraz ich samooceny przez nauczycieli szkół integracyjnych (Joanna Skibska) i ogólnodostępnych (Agnieszka Twaróg-Kanus). Badania te są fragmentem większego projektu badawczego poświęconego kompetencjom diagnostycznym i terapeutycznym nauczycieli szkół ogólnodostępnych, integracyjnych i specjalnych. Kolejny artykuł przedstawia wyniki badań dotyczących „potencjału przywódczego jednostki”, definiowanego jako społeczno-psychologiczna cecha odzwierciedlająca zdolność wpływania na środowisko przy wykorzystaniu własnych zasobów. Przedstawione badania pozwoliły stwierdzić, że specjalne potrzeby edukacyjne uczniów nie stanowią istotnych przeszkód w rozwoju ich zdolności przywódczych (Olga Soroka, Svitlana Kalaur). Następny tekst ukazuje wyniki badań odnoszących się do związku między wytrwałością, teoriami pośrednimi i osobowością w kontekście ich wpływu na wyniki w nauce (Cosette Fox, Maria Barrera, Lucy Campos, Felicia Reid-Metoyer). Kolejny artykuł prezentuje badania prowadzone w ramach projektu Edukacja wzajemnego uczenia się – konstruktywizm w praktyce szkolnej, poświęcone zmianie instrukcyjnych metod edukacyjnych nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej na metody konstruktywistyczne, które wzmacniają u uczniów umiejętności w zakresie odpowiedzialności i zaangażowania w rozwój własnej wiedzy (Anna Witkowska-Tomaszewska). Następnie przedstawiono studium przypadku odnoszące się do wsparcia społecznego doświadczanego przez rodzinę dziecka z zespołem Aspergera oraz działań wpisujących się w sieć wsparcia społecznego (Anida Szafrańska). Kolejny artykuł prezentuje badania na temat arteterapii jako metody wspierającej zapobieganie wykluczeniu społecznemu. Celem tekstu jest próba ustalenia miejsca arteterapii w rozwiązywaniu problemów nastolatków w ocenie uczestników zajęć arteterapeutycznych i ich nauczycieli (Beata Ciupińska). Następnie przedstawiono wyniki badań pilotażowych dotyczących wybranych umiejętności uczestników postępowania mediacyjnego w sprawach rodzinnych. Zaprezentowano opinie osób poddanych mediacji i mediatorów w zakresie posiadanych przez strony umiejętności, ze szczególnym uwzględnieniem umiejętności komunikacyjnych (Patryk Kujan). Ostatni tekst zawiera przegląd badań dotyczących działań profilaktycznych w zakresie depresji i zachowań suicydalnych dzieci i młodzieży (Małgorzata Przybysz-Zaremba).
Współczesny świat daje wiele możliwości wsparcia osób niepełnosprawnych, jednak aby ich realizacja miała wymiar projakościowy, muszą zostać spełnione określone warunki i należy podjąć „profesjonalne” działania. Dzięki temu możliwe będzie wywołanie określonych zmian w taki sposób, by dostarczały bodźców rozwojowych „na miarę”, czyli spersonalizowanych, oraz uwzględniały cele długoterminowe, wśród których na szczególną uwagę zasługują umiejętność radzenia sobie w sytuacjach życiowych oraz – wspomniane wcześniej – „zaistnienie społeczne”.

Joanna Skibska